Anna Proletariuszka to portret Anny Walentynowicz, zrobiony przez Michała Szlagę. Matka „Solidarności” sfotografowana została u schyłku swojego życia na tle zrujnowanej hali stoczni gdańskiej. Postindustrialne, zdegradowane otoczenie kontrastuje i przytłacza zarazem przedstawioną osobę, wchłaniając i zatapiając jej postać w monochromatycznej gamie zielono-rdzawych barw. Tradycyjne konwencje portretowe podporządkowane rygorom osiowej i zamkniętej kompozycji, frontalność ujęcia oraz hieratyzm pozy, zostały tu jednak niepokojąco przekroczone. Fotograf nie uległ pokusie narzucających się wymogów reprezentacyjności, zapotrzebowań heroizacji czy zwyczajowego upamiętniania. Dawna przodownica pracy, świadoma ideowo proletariuszka, zaangażowana w wolnościowy ruch robotniczy i niezależną działalność związkową, wreszcie pamiętna bohaterka strajków sierpniowych, ukazana została niemalże „chłodnym okiem”, w całej prawdzie swej osobistej egzystencji, w bezlitośnie przygnębiającej przestrzeni. To pełne nostalgii przedstawienie kobiety w niekobiecym miejscu łączy cechy fotograficznego dokumentu, artystycznego portretu, a także pejzażu i alegorii o wanitatywnym charakterze. Ambiwalentnie jest pochwałą niezależności, afirmacją siły woli i cichego bohaterstwa, lecz równocześnie jest ewokacją nieuchronności, przemijania, czy wyobcowania. Anna Proletariuszka - ikona niegdysiejszej wspólnoty i pokojowego wybicia się na niepodległość, jawi się jako figurą wykluczenia i alienacji. Jest zarówno obrazem fiaska utopii politycznych, erozji społecznych więzi, dewaluacji ideałów oraz gorzkiej weryfikacji mitu solidarności, jak również uniwersalną alegorią przemijania oraz indywidualnym epitafium bohaterki. Prawdziwie to określiła jedna z klasycznych działaczek ruchu robotniczego:
Proletariuszka, najbiedniejsza z biednych, najbardziej pozbawiona praw spośród już ich nieposiadających…
Hubert Bilewicz
Miejsce: Oddział Sztuki Nowoczesnej, Pałac Opatów, Muzeum Narodowe w Gdańsku, ul. Cystersów 18, Gdańsk, www.mng.gda.pl
Termin: do 24 marca 2013, 9-16 wtorek – piątek; 10-17 sobota, niedziela
Zapraszam na otwartą prezentację fotograficznego portretu Anny Walentynowicz wykonanego w roku 2004. Wielkoformatowa fotografia przedstawia legendarną suwnicową Stoczni Gdańskiej im. Lenina, działaczkę Wolnych Związków Zawodowych, aktywną uczestniczkę strajków stoczniowych, ofiarę represji komunistycznych, współzałożycielkę NSZZ „Solidarność”, Damę Orderu Orła Białego, stojącą wśród ruin formierni na terenie dawnego wydziału K-2 Stoczni Gdańskiej.
Anna Proletariuszka należy do serii portretów stoczniowców, które są integralną częścią wieloletniego projektu o roboczym tytule Stocznia Gdańska. Projekt ten polega na subiektywnym rejestrowaniu transformacji urbanistycznych, historycznych, społecznych oraz politycznych obejmujących tereny postoczniowe. Na projekt Stocznia Gdańska składają się archiwa fotograficzne i filmowe, wystawy prezentowane w Polsce i zagranicą oraz publikacje.
Fotografia Anna Proletariuszka jest kolekcjonerskim egzemplarzem autorskiej odbitki nr 1 z 5 w formacie 110 x 166,5 cm i stanowi własność Miasta Gdańsk, przekazaną w depozyt Muzeum Narodowemu w Gdańsku.
